Khabar Punja

भारत र पाकिस्तानबीचको सम्बन्ध इतिहासभरि नै तनावपूर्ण रहँदै आएको छ। सन् 1947 मा विभाजनपछिदेखि हालसम्म तीन पटक पूर्ण युद्ध र कैयौं पटक सीमाना क्षेत्रमा सशस्त्र झडपहरू भइसकेका छन्। पछिल्लो समय पुनः तनाव बढ्ने संकेतहरू देखिन थालेका छन्। यदि दुबै देशबीच फेरि युद्धको अवस्था सिर्जना भयो भने त्यसले सारा दक्षिण एशियाली क्षेत्रलाई मात्र होइन, भौगोलिक रूपमा संवेदनशील र भारतमा अत्यधिक निर्भर राष्ट्र नेपाललाई समेत प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष रूपमा प्रभाव पार्ने निश्चित छ। सबैभन्दा पहिले, युद्धको सम्भावित असर नेपालको आर्थिक क्षेत्रमा गहिरो रूपमा पर्न सक्छ। भारत नेपालको प्रमुख व्यापारिक साझेदार हो।

नेपालको अधिकांश आयात र निर्यात भारतसँग वा भारतमार्फत हुन्छ। युद्धको अवस्थामा भारतले आफ्नो सीमा सुरक्षा कडा पार्नेछ र त्यसले गर्दा आपूर्तिमा अवरोध आउन सक्छ। इन्धन, खाद्यान्न, औषधि लगायतका अत्यावश्यक वस्तुहरूको अभाव सिर्जना हुनसक्छ, जसले जनजीवन कष्टकर बनाउनुका साथै मूल्यवृद्धि निम्त्याउनेछ। सुरक्षा र रणनीतिक हिसाबले पनि नेपाल दबाबमा पर्न सक्छ। भारत–चीनबीचको रणनीतिक द्वन्द्व र नेपालको भूराजनीतिक स्थिति सधैं चासोको विषय रहिआएको छ। भारतले युद्धको बेलामा आफ्नो उत्तर सीमालाई थप सुरक्षित बनाउने प्रयत्न गर्नेछ, जसले गर्दा नेपालको भूमिमा सैनिक गतिविधिहरू, सूचना संकलन, र दबाब सिर्जना हुन सक्नेछ। युद्धले शरणार्थी संकट पनि निम्त्याउन सक्छ।

सीमावर्ती भारतीय राज्यहरू वा अन्य संवेदनशील क्षेत्रबाट नेपाली मूलका नागरिक वा अन्य विस्थापितहरू नेपाल पस्न सक्ने सम्भावना रहन्छ। यस्तो अवस्थामा शरणार्थी व्यवस्थापन, मानवीय सहायता र सामाजिक समायोजनमा नेपाल सरकारलाई थप चुनौतीहरूको सामना गर्नुपर्नेछ। अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको राजनीतिक–कूटनीतिक दबाब हो। यस्ता परिस्थितिमा राष्ट्रहरूले अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन जुटाउने प्रयास गर्छन्। भारतसँगको निकटता र निर्भरता भएको अवस्थामा नेपालले एक पक्षीय झुकाव देखाए पाकिस्तानसँगको सम्बन्ध चिसिन सक्छ, तटस्थता कायम गरेमा भारत असन्तुष्ट हुन सक्छ। यस्तो संवेदनशील अवस्थामा कूटनीतिक सन्तुलन कायम राख्नु नेपालका लागि अति आवश्यक हुनेछ। यद्यपि, यस्तो संकटको घडीमा नेपालले शान्ति, संवाद र संयमको सन्देश दिने अवसरसमेत पाउन सक्छ।

ऐतिहासिक रूपमा नेपालले अहिंसा र संवादको पक्षधर राष्ट्रको रूपमा आफूलाई प्रस्तुत गर्दै आएको छ। यदि युद्धको सम्भावना बढ्दै गयो भने नेपालले दक्षिण एशियाली राष्ट्रहरूबीच मध्यस्थताको भूमिकासमेत निर्वाह गर्न सक्नेछ, जसले नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय छवि थप मजबुत बन्न सक्छ। भारत–पाकिस्तान युद्धले नेपाललाई प्रत्यक्ष युद्धभूमिमा नपारे पनि, बहुआयामिक असरहरू पर्ने निश्चित छ। यस्तो अवस्थामा सरकारले आपतकालीन पूर्वतयारी, वैकल्पिक आपूर्ति मार्गको सुनिश्चितता, र प्रभावकारी कूटनीतिक रणनीति अपनाउनु जरुरी छ। शान्ति र स्थायित्वको चाहना राख्ने नेपाली जनताको अपेक्षा भनेको – यस्तो सम्भावित युद्धको संकट टरेर, संवाद र सहकार्यको बाटोबाट समाधान खोजियोस् भन्ने हो ।